Misioni i OSBE-se ne Shqiperi dhe Keshilli i Larte i Drejtesise mban konference per etiken ne Gjykata.
Ambasadori i OSBE-se, Robert Bosh dhe nenkryetari i KLD-se, Kreshnik Spahiu ishin te pranishem ne konferencen me magjistratet.
"Etika eshte pjese e edukimit ligjor dhe ne duam standarte ne sjelljen e gjyqtareve", u shpreh Spahiu. Nga ana tjeter vete magjistratet vleresuan se KLD-ja ka sjelle evolucion ne sistemin gjyqesor.
Friday, February 26, 2010
Ekonomia dhe etika, sa larg njëra-tjetrës
Nga Adrian Civici
Marrë nga Gazeta Panorama
Në Shqipëri për etikën flitet pak dhe akoma më pak, për fenomene e dukuri të të gjitha fushave e sferave, që duhet t’i nënshtrohen filtrit apo gjykimit etik. Po të diskutosh sot me politikanët, vendimmarrësit, biznesmenët, konsumatorët apo thjesht me qytetarët shqiptarë, ose nuk e kanë idenë se çfarë është etika si koncept dhe normë, ose e barazojnë thjesht me moralin në përgjithësi dhe buzëqeshin duke thënë se ajo është diçka fetare dhe jo të gjithë janë priftërinj apo hoxhallarë, ose në rastin më të mirë shprehin keqardhjen se shoqëria shqiptare ka vërtet shumë nevojë për etikë në gjithë hallkat e saj. Kjo është mëse e vërtetë dhe në aktivitetin ekonomik në përgjithësi e funksionimin e biznesit në veçanti. Në Shqipëri, ekonomia dhe etika duken si një binom shumë problematik e mjaft larg njëri tjetrit. Etika gjithnjë e më pak është pjesë e programeve shkollore apo curriculum-eve universitare, sidomos atyre në fushën e ekonomisë dhe financave. Ndërkohë, pasojat negative të kësaj “distance” të gjithë i ndjejmë çdo ditë, dhe për më tepër ato duket se janë në vend të fundit apo dhe fare jashtë fokusit të aktivitetit të përditshëm të të gjitha niveleve.
Kriza aktuale ekonomiko-financiare që tronditi gjithë botën i dedikohet në një masë të konsiderueshme edhe mungesës apo mosrespektimit të normave e standardeve etike. Shumë “arritje apo zhvillime spetakolare të tregjeve dhe inovacioneve financiare” që gjeneruan krizën financiare u “frymëzuan” dhe gjetën rrugë të lirë pikërisht nga neglizhimi apo injorimi i standardeve dhe normave etike. Në thelbin e paketave “antikrizë” apo strategjive afat-mesme e afat-gjata të zhvillimit ekonomik e financiar po gjejnë vend gjithnjë e më shumë “preokupimet për futjen dhe konsolidimin e rregullave etike sa më transparente e të domosdoshme për t’u zbatuar në çdo hallkë të ekonomisë, financave dhe menaxhimit”. Por, etika del në skenë vetëm kur bëhet fjalë për ekonominë, financat dhe tregtinë ndërkombëtare. Më shumë se kaq, etika konsiderohet si element çelës në politikat ekonomike nacionale. Mënyrat e përdorimit të buxheteve nacionale, standardet dhe përdorimi i investimeve publike, paketat fiskale, mënyrat e funksionimit të sistemeve tatimore e doganore, cilësia dhe vërtetësia e aplikimit të normave e standardeve antimonopol, mbrojtja e mjedisit, përdorimi apo shpërdorimi i territorit nëpërmjet aplikimit të ligjit apo klientelizmit, ekzistenca apo mungesa e bursës, ekzistenca apo falimentimet e bizneseve, bilancet kontabël transparente apo të dyfishta, procedurat dhe rregullat e kreditimit, etj., janë pjesë e rëndësishme e spektrit të veprimit të normave e standardeve etike që implikojnë çdo çast qeverinë, bizneset, bankat, konsumatorët, OJF-të, etj.
Etika ka për mision t’i përgjigjet pyetjeve të tilla si: “Çfarë është e mirë”, “çfarë është e drejtë”, “çfarë është e arsyeshme”, etj. Thelbi i këtij reflektimi dhe pasoja direkte e tij, “marrja e vendimit” apo “dhënia e urdhrit” përcaktohet nga morali i aktorëve vendimmarrës të çdo niveli qofshin, kryeministër, ministër, drejtor, menaxher, pronar biznesesh, financier, ekspert kontabël, kryetar partie, deputet, qytetar, konsumator, etj. Cilat janë normat etike me të cilat ata janë formuar apo janë të aftë të zbatojnë në aksionet e tyre të përditshme? Substanca thelbësore e kësaj analize e ka zanafillën që në kohën e Greqisë së vjetër dhe Aristotelit, i cili në disa nga veprat e tij më të rëndësishme analizon diferencën ndërmjet “oekonomisë” dhe “”krematistikës” , ose ndryshe ndërmjet “fitimit” si rezultat i punës së ndershme dhe “artit të pasurimit” ose fitimit të pandershëm. Në kohën e sotme, ky shqetësim mund të përkthehet si veprim në emër të interesave të ngushta personale, përdorimit të forcës së pushtetit, shfrytëzimit të klientelizmit politik e ekonomik, përdorimit të mbulesës politike si mbrojtje ndaj abuzimeve, përdorimit të retorikës demokratike dhe lirisë si mbulesë e korrupsionit, etj., me qëllim të vetëm “fitimin me çdo kusht”.
Në këtë këndvështrim, duket sikur 24 shekuj mbas Aristotelit shoqëria, politika dhe biznesi shqiptar janë partizanë të zjarrtë të “krematistikës” aristoteliane. I zoti, i shkathët, i aftë, “kopil”, “i paparë”, etj., quhet apo cilësohet masivisht çdo individ, biznes, funksionar publik, politikan, etj., që arrin të fitojë maksimalisht në çdo nivel, rrethanë apo stad të pushtetit politik, ekonomik apo financiar ku ndodhet e ka mundësi ta përdorë. Duket se merita më e madhe është “aftësia për të fituar” dhe “fitimi me çdo mënyrë”. Në çfarë kushtesh?, me çfarë niveli transparence?, me çfarë mënyrë?, me çfarë pasojash për shoqërinë apo thjesht “për të tjerët”?, etj., duket sikur janë pyetje që nuk ja vlejnë të bëhen. Shoqëria jonë në shumicën dërrmuese të rasteve “mbyll sytë” dhe e pranon si normale një sjellje të tillë, politika në shumë nga hallkat e saj, si pasojë e nevojës për mbështetje apo përfitim ekonomik e përkrah apo e lufton në funksion të interesave dhe luftës politike, biznesi në shumë raste “suksesin” e barazon vetëm me sasinë e parave të fituara, individët janë gati të pranojnë çdo lloj “kompromisi” në treg dhe çmim pa u merakosur për “origjinën” e produktit dhe pasojat e tij në shkatërrimin e konkurrencës, prishjen e mjedisit, kushtet e punës, mirëqenien e përgjithshme sociale, etj.
Në kushtet e sotme, ekonomia dhe etika po shihen të lidhura ngushtë edhe nën këndvështrimin e efektit të madh që kjo lidhje jep për cilësinë e funksionimit të ekonomisë së tregut dhe shtetit të së drejtës. Të dy këta elementë fondamentale e mjaft problematikë për shoqërinë, ekonominë dhe politikën shqiptare duhet të bazohen në koncepte etike në kuadrin ë një sistemi tërësor vlerash. Së pari, fakti që respektimi dhe aplikimi i kontratave të çdo lloji (biznesi, politike, sociale, etj) nuk mund të mbulohet 100% nga efektet dhe sanksionet e ligjeve. Shumë veprime me to varen edhe nga etika e atyre që i zbatojnë apo kontrollojnë, d.m.th., nga objektivat që kanë në procesin e zbatimit apo finalizimit të tyre. Respektimi i të drejtave të pronësisë apo përdorimi i tyre si armë të luftës politike e ekonomike, respektimi i objektivave politikë apo ekonomikë në qeverisje në të gjitha nivelet të cilat fillimisht kanë dalë si premtime elektorale, respektimi i pritshmërive të ekonomisë apo financave të vendit duke bërë çdo reformë e konsensus të domosdoshëm në emër të zhvillimit të qëndrueshëm, krijimi i transparencës së nevojshme dhe besimit të përgjithshëm në aplikimin e buxheteve qendrore e lokale jashtë çdo koniunkture e interesi politik apo personal, kalimi i bizneseve nga informaliteti në formalitet, etj., nuk varen vetëm nga frika e ndëshkimit nga ligji, por edhe nga një sistem i përbashkët vlerash të të gjithë shoqërisë. Një ekonomi tregu që glorifikon vetëm vlerat e “këmbimit të lirë” apo “lirisë absolute individuale” nuk duhet të konsiderohet si zgjedhja më e mirë. Së dyti, dhe kjo është akoma më bazike për shoqërinë shqiptare sot, është roli dhe pesha e etikës profesionale. Pavarësisht nxitësve apo sanksioneve ligjore, çdokush që ushtron një profesion të caktuar duhet të ketë përgjegjësi të forta etike e morale përballë shoqërisë. Çdo profesion, aq më tepër ato të lidhura me ekonominë, financat apo ligjin duhet të ndjejnë peshën e etikës së profesionit të tyre, peshë që në shumë vende të zhvilluara të botës e ushtrojnë me shumë etikë dhe përgjegjësi kolegjet apo organizatat e ndryshme profesionale. Në Shqipëri ky lloj roli dhe përgjegjësie e shoqatave apo organizatave profesionale mbetet për t’u zhvilluar sa më shpejt e cilësisht që të jetë e mundur.
Historia na dëshmon se shumë vende e shoqëri ja dedikojnë suksesin në zhvillimin ekonomik e social edhe rolit të etikës në sjelljen e individëve, bizneseve dhe institucioneve. Thelbi i këtij suksesi qëndron në kalimin nga stadi i “etikës limituar individuale” në stadin e “etikës së përgjithësuar”. Etika e limituar i aplikon vlerat dhe detyrimet e saj vetëm në ambiente të ngushta familjare, klanore, politike, sociale apo biznesi. Përtej këtij mjedisi e lidhjeje, gjithçka është etikisht dhe moralisht e pranueshme. Përkundrazi, etika e përgjithësuar nënkupton që normat e saj të bëhen pjesë e gjithë ekonomisë apo shoqërisë dhe çdo politikë ekonomikë apo publike, çdo sjellje e kategorive të ndryshme profesionale ti përmbajë në thelb vlerat dhe normat etike. “Etika e përgjithësuar” krijon shumë më tepër besim reciprok ndërmjet aktorëve kryesorë të një ekonomie apo shoqërie duke bërë që ekonomia e tregut të funksionojë më cilësisht. Shumë studime në fushën ekonomike e politike dëshmojnë e sugjerojnë se adoptimi nga shoqëri të ndryshme i normave etike të përgjithësuara ka qenë dhe mbetet një element qendror që shpjegon zhvillimin e tyre ekonomik si dhe cilësinë e funksionimit të institucioneve të tyre. Edhe Amartya Sen, çmimi “Nobel” i ekonomisë, në librin e fundit të tij të titulluar “ Etika dhe ekonomia” nënvizon se “shumë nga mosfunksionimet e ekonomive në vende të ndryshme të botës mund të shpjegohen edhe si pasojë e mungesës së etikës dhe normave të saj në procesin e funksionimit dhe administrimit të tyre...neglizhimi i etikës prodhon vazhdimisht konflikte dhe cenon rëndë efeciencën e çdo ekonomie”.
Këto vende e kanë “mbjellë” etikën e përgjithësuar në të gjitha format dhe mënyrat e mundshme që fillojnë me edukimin shkollor e universitar, me rolin e masmediave në shpërndarjen e normave më të mira etike, me sjelljen e mbajtjen e përgjegjësinë publike të vendimmarrësve, me ushtrimin e “presionit etik” nga e gjithë shoqëria ndaj çdo kategorie vendimmarrësish apo drejtuesish publikë, etj. Me një fjalë, e gjithë shoqëria dhe institucionet e saj kanë bërë një hap të madh përpara në kuptimin dhe zbatimin e saj në çdo hallkë.
Marrë nga Gazeta Panorama
Në Shqipëri për etikën flitet pak dhe akoma më pak, për fenomene e dukuri të të gjitha fushave e sferave, që duhet t’i nënshtrohen filtrit apo gjykimit etik. Po të diskutosh sot me politikanët, vendimmarrësit, biznesmenët, konsumatorët apo thjesht me qytetarët shqiptarë, ose nuk e kanë idenë se çfarë është etika si koncept dhe normë, ose e barazojnë thjesht me moralin në përgjithësi dhe buzëqeshin duke thënë se ajo është diçka fetare dhe jo të gjithë janë priftërinj apo hoxhallarë, ose në rastin më të mirë shprehin keqardhjen se shoqëria shqiptare ka vërtet shumë nevojë për etikë në gjithë hallkat e saj. Kjo është mëse e vërtetë dhe në aktivitetin ekonomik në përgjithësi e funksionimin e biznesit në veçanti. Në Shqipëri, ekonomia dhe etika duken si një binom shumë problematik e mjaft larg njëri tjetrit. Etika gjithnjë e më pak është pjesë e programeve shkollore apo curriculum-eve universitare, sidomos atyre në fushën e ekonomisë dhe financave. Ndërkohë, pasojat negative të kësaj “distance” të gjithë i ndjejmë çdo ditë, dhe për më tepër ato duket se janë në vend të fundit apo dhe fare jashtë fokusit të aktivitetit të përditshëm të të gjitha niveleve.
Kriza aktuale ekonomiko-financiare që tronditi gjithë botën i dedikohet në një masë të konsiderueshme edhe mungesës apo mosrespektimit të normave e standardeve etike. Shumë “arritje apo zhvillime spetakolare të tregjeve dhe inovacioneve financiare” që gjeneruan krizën financiare u “frymëzuan” dhe gjetën rrugë të lirë pikërisht nga neglizhimi apo injorimi i standardeve dhe normave etike. Në thelbin e paketave “antikrizë” apo strategjive afat-mesme e afat-gjata të zhvillimit ekonomik e financiar po gjejnë vend gjithnjë e më shumë “preokupimet për futjen dhe konsolidimin e rregullave etike sa më transparente e të domosdoshme për t’u zbatuar në çdo hallkë të ekonomisë, financave dhe menaxhimit”. Por, etika del në skenë vetëm kur bëhet fjalë për ekonominë, financat dhe tregtinë ndërkombëtare. Më shumë se kaq, etika konsiderohet si element çelës në politikat ekonomike nacionale. Mënyrat e përdorimit të buxheteve nacionale, standardet dhe përdorimi i investimeve publike, paketat fiskale, mënyrat e funksionimit të sistemeve tatimore e doganore, cilësia dhe vërtetësia e aplikimit të normave e standardeve antimonopol, mbrojtja e mjedisit, përdorimi apo shpërdorimi i territorit nëpërmjet aplikimit të ligjit apo klientelizmit, ekzistenca apo mungesa e bursës, ekzistenca apo falimentimet e bizneseve, bilancet kontabël transparente apo të dyfishta, procedurat dhe rregullat e kreditimit, etj., janë pjesë e rëndësishme e spektrit të veprimit të normave e standardeve etike që implikojnë çdo çast qeverinë, bizneset, bankat, konsumatorët, OJF-të, etj.
Etika ka për mision t’i përgjigjet pyetjeve të tilla si: “Çfarë është e mirë”, “çfarë është e drejtë”, “çfarë është e arsyeshme”, etj. Thelbi i këtij reflektimi dhe pasoja direkte e tij, “marrja e vendimit” apo “dhënia e urdhrit” përcaktohet nga morali i aktorëve vendimmarrës të çdo niveli qofshin, kryeministër, ministër, drejtor, menaxher, pronar biznesesh, financier, ekspert kontabël, kryetar partie, deputet, qytetar, konsumator, etj. Cilat janë normat etike me të cilat ata janë formuar apo janë të aftë të zbatojnë në aksionet e tyre të përditshme? Substanca thelbësore e kësaj analize e ka zanafillën që në kohën e Greqisë së vjetër dhe Aristotelit, i cili në disa nga veprat e tij më të rëndësishme analizon diferencën ndërmjet “oekonomisë” dhe “”krematistikës” , ose ndryshe ndërmjet “fitimit” si rezultat i punës së ndershme dhe “artit të pasurimit” ose fitimit të pandershëm. Në kohën e sotme, ky shqetësim mund të përkthehet si veprim në emër të interesave të ngushta personale, përdorimit të forcës së pushtetit, shfrytëzimit të klientelizmit politik e ekonomik, përdorimit të mbulesës politike si mbrojtje ndaj abuzimeve, përdorimit të retorikës demokratike dhe lirisë si mbulesë e korrupsionit, etj., me qëllim të vetëm “fitimin me çdo kusht”.
Në këtë këndvështrim, duket sikur 24 shekuj mbas Aristotelit shoqëria, politika dhe biznesi shqiptar janë partizanë të zjarrtë të “krematistikës” aristoteliane. I zoti, i shkathët, i aftë, “kopil”, “i paparë”, etj., quhet apo cilësohet masivisht çdo individ, biznes, funksionar publik, politikan, etj., që arrin të fitojë maksimalisht në çdo nivel, rrethanë apo stad të pushtetit politik, ekonomik apo financiar ku ndodhet e ka mundësi ta përdorë. Duket se merita më e madhe është “aftësia për të fituar” dhe “fitimi me çdo mënyrë”. Në çfarë kushtesh?, me çfarë niveli transparence?, me çfarë mënyrë?, me çfarë pasojash për shoqërinë apo thjesht “për të tjerët”?, etj., duket sikur janë pyetje që nuk ja vlejnë të bëhen. Shoqëria jonë në shumicën dërrmuese të rasteve “mbyll sytë” dhe e pranon si normale një sjellje të tillë, politika në shumë nga hallkat e saj, si pasojë e nevojës për mbështetje apo përfitim ekonomik e përkrah apo e lufton në funksion të interesave dhe luftës politike, biznesi në shumë raste “suksesin” e barazon vetëm me sasinë e parave të fituara, individët janë gati të pranojnë çdo lloj “kompromisi” në treg dhe çmim pa u merakosur për “origjinën” e produktit dhe pasojat e tij në shkatërrimin e konkurrencës, prishjen e mjedisit, kushtet e punës, mirëqenien e përgjithshme sociale, etj.
Në kushtet e sotme, ekonomia dhe etika po shihen të lidhura ngushtë edhe nën këndvështrimin e efektit të madh që kjo lidhje jep për cilësinë e funksionimit të ekonomisë së tregut dhe shtetit të së drejtës. Të dy këta elementë fondamentale e mjaft problematikë për shoqërinë, ekonominë dhe politikën shqiptare duhet të bazohen në koncepte etike në kuadrin ë një sistemi tërësor vlerash. Së pari, fakti që respektimi dhe aplikimi i kontratave të çdo lloji (biznesi, politike, sociale, etj) nuk mund të mbulohet 100% nga efektet dhe sanksionet e ligjeve. Shumë veprime me to varen edhe nga etika e atyre që i zbatojnë apo kontrollojnë, d.m.th., nga objektivat që kanë në procesin e zbatimit apo finalizimit të tyre. Respektimi i të drejtave të pronësisë apo përdorimi i tyre si armë të luftës politike e ekonomike, respektimi i objektivave politikë apo ekonomikë në qeverisje në të gjitha nivelet të cilat fillimisht kanë dalë si premtime elektorale, respektimi i pritshmërive të ekonomisë apo financave të vendit duke bërë çdo reformë e konsensus të domosdoshëm në emër të zhvillimit të qëndrueshëm, krijimi i transparencës së nevojshme dhe besimit të përgjithshëm në aplikimin e buxheteve qendrore e lokale jashtë çdo koniunkture e interesi politik apo personal, kalimi i bizneseve nga informaliteti në formalitet, etj., nuk varen vetëm nga frika e ndëshkimit nga ligji, por edhe nga një sistem i përbashkët vlerash të të gjithë shoqërisë. Një ekonomi tregu që glorifikon vetëm vlerat e “këmbimit të lirë” apo “lirisë absolute individuale” nuk duhet të konsiderohet si zgjedhja më e mirë. Së dyti, dhe kjo është akoma më bazike për shoqërinë shqiptare sot, është roli dhe pesha e etikës profesionale. Pavarësisht nxitësve apo sanksioneve ligjore, çdokush që ushtron një profesion të caktuar duhet të ketë përgjegjësi të forta etike e morale përballë shoqërisë. Çdo profesion, aq më tepër ato të lidhura me ekonominë, financat apo ligjin duhet të ndjejnë peshën e etikës së profesionit të tyre, peshë që në shumë vende të zhvilluara të botës e ushtrojnë me shumë etikë dhe përgjegjësi kolegjet apo organizatat e ndryshme profesionale. Në Shqipëri ky lloj roli dhe përgjegjësie e shoqatave apo organizatave profesionale mbetet për t’u zhvilluar sa më shpejt e cilësisht që të jetë e mundur.
Historia na dëshmon se shumë vende e shoqëri ja dedikojnë suksesin në zhvillimin ekonomik e social edhe rolit të etikës në sjelljen e individëve, bizneseve dhe institucioneve. Thelbi i këtij suksesi qëndron në kalimin nga stadi i “etikës limituar individuale” në stadin e “etikës së përgjithësuar”. Etika e limituar i aplikon vlerat dhe detyrimet e saj vetëm në ambiente të ngushta familjare, klanore, politike, sociale apo biznesi. Përtej këtij mjedisi e lidhjeje, gjithçka është etikisht dhe moralisht e pranueshme. Përkundrazi, etika e përgjithësuar nënkupton që normat e saj të bëhen pjesë e gjithë ekonomisë apo shoqërisë dhe çdo politikë ekonomikë apo publike, çdo sjellje e kategorive të ndryshme profesionale ti përmbajë në thelb vlerat dhe normat etike. “Etika e përgjithësuar” krijon shumë më tepër besim reciprok ndërmjet aktorëve kryesorë të një ekonomie apo shoqërie duke bërë që ekonomia e tregut të funksionojë më cilësisht. Shumë studime në fushën ekonomike e politike dëshmojnë e sugjerojnë se adoptimi nga shoqëri të ndryshme i normave etike të përgjithësuara ka qenë dhe mbetet një element qendror që shpjegon zhvillimin e tyre ekonomik si dhe cilësinë e funksionimit të institucioneve të tyre. Edhe Amartya Sen, çmimi “Nobel” i ekonomisë, në librin e fundit të tij të titulluar “ Etika dhe ekonomia” nënvizon se “shumë nga mosfunksionimet e ekonomive në vende të ndryshme të botës mund të shpjegohen edhe si pasojë e mungesës së etikës dhe normave të saj në procesin e funksionimit dhe administrimit të tyre...neglizhimi i etikës prodhon vazhdimisht konflikte dhe cenon rëndë efeciencën e çdo ekonomie”.
Këto vende e kanë “mbjellë” etikën e përgjithësuar në të gjitha format dhe mënyrat e mundshme që fillojnë me edukimin shkollor e universitar, me rolin e masmediave në shpërndarjen e normave më të mira etike, me sjelljen e mbajtjen e përgjegjësinë publike të vendimmarrësve, me ushtrimin e “presionit etik” nga e gjithë shoqëria ndaj çdo kategorie vendimmarrësish apo drejtuesish publikë, etj. Me një fjalë, e gjithë shoqëria dhe institucionet e saj kanë bërë një hap të madh përpara në kuptimin dhe zbatimin e saj në çdo hallkë.
PER ETIKEN NE TELEVIZION...
Ti, unë, ai, ajo, ne… rrimë para ekranit dhe shohim një gazetaro-analisto-opinionist, që rri gjysmë i shtrirë në studio, i shkujdesur, gati si unë këtu në kuzhinë dhe i cili pret t’i vënë tek qafa një jastëk, gati si unë këtu në kuzhinë.
Me një vetëkënaqësi shembullore në fytyrë, ai të jep përshtypjen se i di të gjitha: ai është politikani, ai është sociologu, ai është esteti, ai është kritiku letrar.
Ai është njeriu që të ngjall neveri.
Dhe ndërkaq, përkundrazi, gazetari që e interviston, e shikon me adhurim.
Vetë ekrani, përveç misionit informativ, ka në vetvete përcjelljen e kulturës, kulturës në kuptimin më të thellë dhe më të plotë të saj, që nga mesazhi dhe mendimi inteligjent deri tek sjellja dhe etika qytetare.
Dhe kjo është përgjegjësi, në radhë të parë, e vetë gazetarit.
Jo pak nga folëset tona, shfaqen në kuadratin e ekranit, jo me aftësi dhe merak profesional, por si modele, që presin që ti të mahnitesh dhe t’i duartrokasësh.
Kur ato transmetojnë një lajm, ti lehtësisht e kupton, që ato s’kanë kurrfarë lidhjeje me të, pra me lajmin dhe buzëqeshin e nënqeshin, sikur të jenë në një pub, në një kafe. Dhe doemos, gjesti është i tillë për të të tërhequr vëmendjen, nga fytyra dhe veshja e tyre, dhe jo nga ajo çfarë thotë teksti i lajmit. Ti qesh dhe gajasesh, kur ajo, spikerja, një informacion, për tre të vrarë në Pakistan, e përcjell me një shprehje pikëlluese, në mimike dhe me një kantilenë kaq prekëse, sa të krijohet përshtypja se po jep lajmin e vdekjes së tezes apo xhajës së saj. Apo kur Presidenti Obama dhe zonja e tij e pare, Mishel, këmbejnë një batutë me miqtë e tyre, artistët e Hollivudit, spikerja jonë kënaqet edhe ajo dhe fytyra i qeshet dhe kantilena bëhet gazmore.
Konkurrentët e përvitshëm për në Fakultetin e Gazetarisë kanë një përqindje mjaft të madhe edhe nga ato gjimnaziste, por edhe gjimnazistë, që këtë profesion e kuptojnë në mënyrën më vulgare dhe më banale: Pas 4-5 vjetësh, ato do të jenë bukuroshet e ekranit, do të jenë VIP-at e nesërm, që do të mbushin blutooth-in e “Gazetës shqiptare” dhe Shqipërinë.
Janë të paqarta motivet e pranisë së këtyre lloj folëseve në disa nga televizionet tona, por paaftësia shfaqet fare qartë.
Siç dihet, gazetaria është një nga profesionet më të vështira, që kërkon mundim, lodhje dhe kulturë. Siç thonë edhe gazetarët e vjetër, ata të vërtetët, edhe pas 15-20 vjetësh, edhe në fund të jetës, e ke të vështirë të thuash: “Unë jam gazetar”.
Gazetaria e shkruar dhe ajo televizive janë një dhe që të dyja kërkojnë njohje të jetës dhe të librit. Të gjithë ne dhe veçanërisht spikeret e televizioneve tona, kanë përditë mundësinë të kryejnë një universitet: Folëset e BBC, CNN, CBS, SKY NEWS, RAI, ZDF, TV MONDE... i sheh edhe në terren, tek raportojnë një ngjarje, në studion e lajmeve. Dhe përherë, me dinjitet dhe etikë qytetare, që e shfaqin dhe me veshjen korrekte, dhe me shije. Me gjithçka.
Gazetari nuk është hetues. A nuk është fyese, kur sheh një gazetar, i cili, me një qëndrim fodull dhe me një sjellje arrogante - thënë troç, rrugaçërore, në vend thjesht që të pyesë dhe pastaj i qetë, të presë përgjigjen, përpiqet me ngulm të imponojë? Nuk ka ndodhur vetëm në një rast apo në pesë raste, që kur një i intervistuar X i shmanget përgjigjes dhe largohet, kolegu ynë, vazhdon ta ndjekë atë, rrugicë më rrugicë, derë më derë e kthinë më kthinë dhe me mikrofonin që tanimë ia ka vënë në fyt, është më se normale të presë edhe ndonjë bërryl turinjve. Që në çastin e parë, me heshtjen e tij, shikuesi e pa refuzimin. Përse vazhdohet më tej? Që je gazetar i shkathët? Kjo vetëm shkathtësi nuk është.
Po këtë pamje të shëmtuar, e sheh jo rrallëherë edhe nga ndonjë drejtues në studio që “çan e ndan” për t’i nxjerrë tjetrit me dhunë nga goja atë që ai tjetri, cilido qoftë, nuk dëshiron ta thotë.
Kjo mënyrë e pasjellshme dhe jo profesionale fyen jo vetëm atë që intervistohet, por edhe mua që po të ndjek ulur këtu në kuzhinë.
Shprehjet: “Dua të ma thuash sinqerisht”, “Dua të më thuash të vërtetën”, të cilat me një gjuhë të egër prej hetuesi, i drejtohen të intervistuarit, fyejnë dhe irritojnë po aq edhe shikuesin.
Dikush mund të thotë dhe thotë: “S’të pëlqen? Ndërro stacion, i dashur”.
Shikuesi, sigurisht, nuk pret perfeksion profesional në çdo kanal televiziv, por një etikë profesionale dhe një sjellje normale qytetare, ekrani dhe i zoti i tij është i detyruar t’ia japë.
Me një vetëkënaqësi shembullore në fytyrë, ai të jep përshtypjen se i di të gjitha: ai është politikani, ai është sociologu, ai është esteti, ai është kritiku letrar.
Ai është njeriu që të ngjall neveri.
Dhe ndërkaq, përkundrazi, gazetari që e interviston, e shikon me adhurim.
Vetë ekrani, përveç misionit informativ, ka në vetvete përcjelljen e kulturës, kulturës në kuptimin më të thellë dhe më të plotë të saj, që nga mesazhi dhe mendimi inteligjent deri tek sjellja dhe etika qytetare.
Dhe kjo është përgjegjësi, në radhë të parë, e vetë gazetarit.
Jo pak nga folëset tona, shfaqen në kuadratin e ekranit, jo me aftësi dhe merak profesional, por si modele, që presin që ti të mahnitesh dhe t’i duartrokasësh.
Kur ato transmetojnë një lajm, ti lehtësisht e kupton, që ato s’kanë kurrfarë lidhjeje me të, pra me lajmin dhe buzëqeshin e nënqeshin, sikur të jenë në një pub, në një kafe. Dhe doemos, gjesti është i tillë për të të tërhequr vëmendjen, nga fytyra dhe veshja e tyre, dhe jo nga ajo çfarë thotë teksti i lajmit. Ti qesh dhe gajasesh, kur ajo, spikerja, një informacion, për tre të vrarë në Pakistan, e përcjell me një shprehje pikëlluese, në mimike dhe me një kantilenë kaq prekëse, sa të krijohet përshtypja se po jep lajmin e vdekjes së tezes apo xhajës së saj. Apo kur Presidenti Obama dhe zonja e tij e pare, Mishel, këmbejnë një batutë me miqtë e tyre, artistët e Hollivudit, spikerja jonë kënaqet edhe ajo dhe fytyra i qeshet dhe kantilena bëhet gazmore.
Konkurrentët e përvitshëm për në Fakultetin e Gazetarisë kanë një përqindje mjaft të madhe edhe nga ato gjimnaziste, por edhe gjimnazistë, që këtë profesion e kuptojnë në mënyrën më vulgare dhe më banale: Pas 4-5 vjetësh, ato do të jenë bukuroshet e ekranit, do të jenë VIP-at e nesërm, që do të mbushin blutooth-in e “Gazetës shqiptare” dhe Shqipërinë.
Janë të paqarta motivet e pranisë së këtyre lloj folëseve në disa nga televizionet tona, por paaftësia shfaqet fare qartë.
Siç dihet, gazetaria është një nga profesionet më të vështira, që kërkon mundim, lodhje dhe kulturë. Siç thonë edhe gazetarët e vjetër, ata të vërtetët, edhe pas 15-20 vjetësh, edhe në fund të jetës, e ke të vështirë të thuash: “Unë jam gazetar”.
Gazetaria e shkruar dhe ajo televizive janë një dhe që të dyja kërkojnë njohje të jetës dhe të librit. Të gjithë ne dhe veçanërisht spikeret e televizioneve tona, kanë përditë mundësinë të kryejnë një universitet: Folëset e BBC, CNN, CBS, SKY NEWS, RAI, ZDF, TV MONDE... i sheh edhe në terren, tek raportojnë një ngjarje, në studion e lajmeve. Dhe përherë, me dinjitet dhe etikë qytetare, që e shfaqin dhe me veshjen korrekte, dhe me shije. Me gjithçka.
Gazetari nuk është hetues. A nuk është fyese, kur sheh një gazetar, i cili, me një qëndrim fodull dhe me një sjellje arrogante - thënë troç, rrugaçërore, në vend thjesht që të pyesë dhe pastaj i qetë, të presë përgjigjen, përpiqet me ngulm të imponojë? Nuk ka ndodhur vetëm në një rast apo në pesë raste, që kur një i intervistuar X i shmanget përgjigjes dhe largohet, kolegu ynë, vazhdon ta ndjekë atë, rrugicë më rrugicë, derë më derë e kthinë më kthinë dhe me mikrofonin që tanimë ia ka vënë në fyt, është më se normale të presë edhe ndonjë bërryl turinjve. Që në çastin e parë, me heshtjen e tij, shikuesi e pa refuzimin. Përse vazhdohet më tej? Që je gazetar i shkathët? Kjo vetëm shkathtësi nuk është.
Po këtë pamje të shëmtuar, e sheh jo rrallëherë edhe nga ndonjë drejtues në studio që “çan e ndan” për t’i nxjerrë tjetrit me dhunë nga goja atë që ai tjetri, cilido qoftë, nuk dëshiron ta thotë.
Kjo mënyrë e pasjellshme dhe jo profesionale fyen jo vetëm atë që intervistohet, por edhe mua që po të ndjek ulur këtu në kuzhinë.
Shprehjet: “Dua të ma thuash sinqerisht”, “Dua të më thuash të vërtetën”, të cilat me një gjuhë të egër prej hetuesi, i drejtohen të intervistuarit, fyejnë dhe irritojnë po aq edhe shikuesin.
Dikush mund të thotë dhe thotë: “S’të pëlqen? Ndërro stacion, i dashur”.
Shikuesi, sigurisht, nuk pret perfeksion profesional në çdo kanal televiziv, por një etikë profesionale dhe një sjellje normale qytetare, ekrani dhe i zoti i tij është i detyruar t’ia japë.
Objektiviteti i medias
Objektiviteti i medias
Nga:Genti KRUJA
Jetojmë në një realitet që e krijojmë vetë ne njerëzit. Realiteti ndryshon nga njeriu në njeri përderisa normalja mund të kthehet në anormalitet dhe e kundërta. Jetojmë në një realitet krejtësisht infinit që s’përfundon kurrë, as atëherë kur marrim fund edhe ne. Çdo gjë ekziston në një numër infinit vendodhjesh, epokash, historish, dekadash, ngjyrash, formash, trajtash, përmasash, sasish, interesash, lakmish, bukurish, konceptesh, kuptimesh, idesh, mënyrash, arsyesh, etj. të ndryshme infinite. Jetojmë në një realitet sa të plotë dhe mbushur në kulm, aq edhe të zbrazët!
Është realiteti i asgjësisë dhe i gjithçkasë njëkohësisht. Është realitet filozofik, sa i lindur aq edhe i krijuar gjatë jetës. Realitet sa i vërtetë aq edhe i sajuar, sa i mësuar aq edhe i pamësuar!
I. Realiteti i mediave shqiptare
Gazetaria shqiptare mund të thuhet që ka marrë hov të madh në vitet postdiktatoriale. Gjatë periudhes së komunizmit, gazetat e pakta, ishin pak a shumë të një rryme e të një niveli ku binte qartë në sy propaganda për pushtetin e Partinë e Punës. Nuk mund të flitej absolutisht për Liri Shtypi dhe shkrimet duhet të kalonin filtrin e censurës përpara se të publikoheshin. Pasi regjimi komunist ra dhe me ndryshimin e legjislaturës u bë e mundur hapja e gazetave dhe revistave të para private, numri i të cilave u rrit në përpjestime të mëdha aq sa në pak vite Shqipëria u bë vendi evropian me numrin më të madh të gazetave në raport me popullsinë. Ky numër i madh erdhi jo vetëm si pasojë e lirisë së shumëkërkuar, por dhe si pasojë e subvencionimeve dhe ndihmës së shtetit i cili i përjashtoi nga tatimet dhe u la rrugë të lirë veprimi. Dhe ky numër kaq i madh gazetash lindi problemin e gazetarëve të cilët nuk ishin të mjaftueshëm. Kështu në to shkruanin shumë persona që nuk kishin mbaruar akoma shkollën për gazetari, pra nuk ishin profesionalizuar në atë fushë, prandaj dhe niveli i përgjithshëm linte shumë për të dëshiruar. Herë pas here ka polemika në lidhje me Lirinë e Shtypit ku gazetarë, publicistë etj akuzojnë për ushtrim dhune psikologjike ndaj tyre, një lloj dhune që nuk shihet në aparencë, por që mund të vëzhgohet në thellësi. Të gjithë thonë që si media e shkruar edhe ajo elektronike mezi arrin të mbijetojë nga ana financiare dhe i duket e çuditshme kur gazeta, radio apo televizione të veçanta arrijnë që t’ia dalin me sukses madje dhe të ndërmarrin organizime me kosto të lartë. Media pak a shumë është e polarizuar, pro dhe kundra qeveritare.Të bie në sy sasia e madhe e gazetave dhe revistave që botohen, ku ndoshta mund të zëmë vendin e parë në botë për numrin e mediave të shkruara dhe elektronike për numër popullsie.
Problemet e masmediave në Shqipëri
1. Numri i madh i gazetave dhe cilësia e dobët e shkrimeve, ka sjellur copëzimin e lexuesit, rrjedhimisht i njëjti lexues është shpërndarë në dhjetëra gazeta që pretendojnë se janë kombëtare, por në të vërtetë shpërndahen vetëm në disa qytete kryesore. Për fshatin as që bëhet fjalë.
2. Pothuajse shumë funksionarë dhe ish funksionarë, kanë hapur gazetat e tyre, dhe këto media i përdorin në funksion të politikës në rastin më të mirë, dhe në rastet e tjera rëndomë për mbrojtje të bizneseve dhe interesave të tyre personale, shpeshherë në luftë të hapur edhe me klanet brenda për brenda. Këto lloj gazetash nuk mund të bëhen kurrsesi shprehëse të mendimeve dhe ideve të një shtrese sociale, për arsye fare të thjeshtë, sepse janë në funksion dhe në mbrojtje të interesave vetëm të pronarit të saj dhe grupit që përfaqëson ai.
3. Niveli i ulet ekonomik, standardet e ulëta të lirisë dhe mbrojtës së të drejtave të gazetarëve në veçanti, ka sjellë që ata (gazetarët) të jenë plotësisht të pambrojtur, të rrezikuar në çdo moment nga pronari, me heqje nga puna, me gjyqe dhe me gjoba.
4. Etika gazetareske lë shumë për të dëshiruar, duke filluar që nga informacionet bazë për një ngjarje; pothuajse nuk jepen asnjëherë të dhëna të sakta për një ngjarje të caktuar të ndodhur; deri tek cënimi i të drejtave të njeriut nga vetë gazetarët. Këtu është fjala për abuzime flagrante të shtypit të shkruar dhe të mediave të tjera elektronike, për të dhëna konfidenciale për njerëz të lirë, për foto të ngjarjeve të ndryshme që botohen pa asnjë lloj kriteri, deri tek “dalja” në TV e njerëzve te dyshuar nga policia si autorë të ndryshëm të ngjarjeve që ndodhin. Është e papranueshme që në një gazetë të botohen në faqe të parë foto gati horror të njerëzve të vrarë dhe të masakruar në ngjarje të ndryshme.
Në tranzicionin postkomunist, ashtu si në të gjitha fushat e tjera, edhe media ka notuar në ujërat e turbullta të kësaj faze. Shkaqet e saj kanë qenë të shumta duke u nisur nga moskonceptimi i drejtë i medias nga pronarët e saj që ende kanë diktatin kryesor në fjalën e fundit që do publikohet e deri tek paaftësia e atyre që bëjnë gazetari. Lidhjet mes medias dhe politikës kanë qenë shumë komplekse dhe janë karakterizuar jo pak herë nga kontradita të shumta.
Media e shkruar
Përsa i përket medias së shkruar ajo mbetet disa hapa larg dhe prapa krahas asaj vizive. Tirazhi i saj ditor shkon diku rreth 70.000 kopje. Sigurisht një numër i pakët për një vend me popullsi të arsimuar. Këtë zbehje të tirazhit të përgjithshëm e ka ndikuar edhe TV të cilat janë më të shpejta në dhënien e informacionit. Pikërisht lind këtu nevoja e gazetave për të ndryshuar ‘formatin’ e tyre duke dhënë jo më informacionin e thatë që publiku e ka marrë tashmë nga TV dhe Radiot, por duke shfrytëzuar hapësirat e saj për Analiza, Komente, Opinione, Intervista, Reportazhe etj. Ashtu si dhe media televizive, edhe media e shkruar nuk ka fituar ende pavarësinë e saj qoftë nga politika e momentit po ashtu edhe nga interesat vetjake të botuesve të tyre të cilat më shumë se një mall publik, e shohin median si një mjet ndihmës në biznesin e tyre. Tek ne media mund të jetë gjithçka por vetëm biznes nuk është. Duke u shitur nën kosto dhe me ndihma financiare nga shteti, ajo ende nuk po luan rolin e saj me profesionalizëm.
Niveli i gazetarisë shqiptare
Mënyra e drejtpërdrejtë e të shkruarit, e cila jep FAKTE të sakta pa u bazuar jo vetëm në idetë e njerit apo tjetrit politikan, por as në bindjet e vetë gazetarit nuk ekziston. Si rrjedhojë nuk mund të flasim për shtyp, por thjesht për njerëz të cilët shkruajnë esse apo tregime në varësi me ngjarjet në Shqipëri. Media e pavarur monitoron punën e qeverisë, dhe media jonë nuk arrin ta bëjë këtë si duhet përderisa është e varur ende jo pak nga politika. Është politika dhe politikanë të caktuar që jo pak herë kanë sulmuar gazetat e pavarura në shumë mënyra. Pra nuk kemi një liri të shtypit. Së dyti që ka të bëjë me profesionalizmin dhe etikën e gazetarit. Në gazeta lajmi është larg se vërtetës. Gazetarët nuk rendin pas burimit të lajmit dhe të jenë të përgjegjshëm për atë që publikojnë. Prodhojnë lajme sensacionale për efekt të shitjes së gazetës. (Në një gazetë të njohur të përditshme, lexohej një artikull dallues ”Atentat presidentit” dhe brenda flitej për një president kompanie shqiptare krejtësisht të panjohur). Ndalen kryesisht në kronikën e zezë, dhe kjo është një nga problemet kryesore pasi krijojnë një panik dhe modelojnë një imazh të shëmtuar të shoqërisë shqiptare. Çdo ditë kemi shembuj të krimit dhe dhunës në familje, por pasqyrohet thjeshtë fenomeni dhe nuk ndalet në përgjegjësitë dhe organet kompetente e t’i diskreditojë ata për pasivitetin dhe indiferencën për të zbutur fenomenin. Po të shfletosh gazetat, është faqja e politikës, ekonomia, kronika e zezë, sporti, por, ajo që është më e rëndësishmja, faqja sociale, është shumë e varfër. Dhe duke ditur se problemet më të mëdha të shqiptarëve sot janë ato sociale, dhuna, krimi, papunësia, varfëria, problemet e emigrantëve, arsimi, etj., këto trajtohen si probleme të dorës së dytë. Nuk merret asnjë gazetë të pasqyrojë politikat sociale që ndiqen në vend. Flitet gjerë e gjatë për partitë politike, konferencat e tyre të shtypit dhe politikanët që replikojnë me njëri-tjetrin, por jo për problemet e hallet e popullit, por për karriget dhe mbijetesën e tyre në politikë. Pra shtypi nuk është më pranë popullit, por është më pranë politikanëve, duke ju krijuar atyre një terren të kënaqshëm. Këtu janë analistët dhe kritikët e shtypit të përditshëm të cilët duhet të analizojnë dhe sulmojnë gazetarët për artikuj më objektivë dhe profesionalë.Nëpër gazeta mungon interesi për problemet e fëmijëve, si të edukohen, si të krijohen kushte për të luajtur, mungon kritika ndaj shtetit që nuk bën asgjë për të hapur shkolla ku fëmijët të mësojnë diçka që t’i vlejë në jetë, vende që të argëtohen ata fëmijë që s’kanë të ardhura, jetimët, pensionistët, etj, etj.
Media dikur dhe sot
Dikur: Deprivim informacioni… Mungesë botimesh, dijesh, mesazhesh… Varfëri e izolim mendimi… Uri për ushqim mendjeje… Njerëz të babëzitur për informacion… Njerëz që kërkojnë përmbajtje, njerëz që qarkullojnë fshehtas faqe të vjetra e të zverdhura vlerash të paplakshme, faqe të reja vlerash të reja të shtëna në dorë rrezikshëm, njerëz që përpijnë mesazhe mendjesh të ndritura.
Sot: Një çorbë informacioni që varion nga artikuj gazetash banale, diskutime politike të degraduara e deri tek arti mediokër prej misesh… Cili është informacioni i kërkuar? Çfarë lexojnë? Çfarë shikojnë? Çfarë u serviret? Përse u hyn në punë? Si e përdorin?
Dikur: Deprivim nga e vërteta.
Sot: E vërteta e zhytur në një oqean infomacioni trivial të preokupuar me banalitete. Kultura nuk mund të matet me sasinë e prodhimit të banaliteteve. Cila pjesë e informacionit përbën vlerë të qenësishme? Në ç’raport është kjo vlerë me pafundësinë e plehërave të servirura nga televizioni, gazetat, revistat dhe botimet dixhitale?
Dikur: Koha e Shtypshkrimit (Influenca e TV ende e dobët) – Libri dhe derivatet e tjera të shtypshkruara ishin burimi kryesor i marrjes së informacionit. Fjala e shkruar mbetet, e folura shuhet.
Sot: Epoka e Televizionit – Ekrani i televizionit (dhe derivatet e tij) është burimi kryesor i marrjes së informacionit. Sigurisht, s’kam asgjë kundër përdorimit të këtyre mediave. Çdonjëra mund të jetë një mjet i fuqishëm në marrjen dhe nxënien e njohurive, në rast se përdoret si duhet.
Por, në ç’mënyrë vallë po përdoren këto media?
Sa herë ju qëllon të shihni rafte me libra nëpër ambiente banimi? Përse kudo që shkon ballafaqohesh me: televizorin e ndezur dhe fëmijë që ose luajnë ethshëm lojëra zbavitëse në kompjuter ose që të përhumbur ndjekin lëvizjet e këngëtareve…Të menduarit gjendet në fraza, në fjalë, në të kuptuarit. Por, televizioni nuk preokupohet edha aq me të menduarin, se sa preokupohet me paraqitjen, me “shoë-n”, me formën dhe me ambalazhimin e informacionit publik si argëtim.Televizioni është një medium. Si i tillë, ai duhet të jetë thjesht mbartës dhe përçues informacioni. Roli i medias është të reflektojë. Por, realiteti tregon se media është shndërruar në instrument krijues. Praktikisht sot televizioni nuk është thjesht instrument përçues, ai është “Kultura e Ditës”, mishërimi i vetë përmbajtjes. Televizioni është shndërruar në “mit”. Kultura e sotme televizive po bëhet një mënyrë e të kuptuarit të botës që nuk ka të bëjë me perceptim problematik, që nuk kërkon vrarje mendjeje, që është pothuaj e pandërgjegjshme ngaqë është bërë e natyrshme dhe është rrënjosur thellë në ndërgjegje e është bërë njësh me të. Është ironike, që televizioni (dhe mediat e ngjashme) në të vërtetë, pothuaj pafajësisht, na e dëmtojnë lirinë dhe aftësinë e të zgjedhurit të informacionit. Thjesht është më e lehtë të ndjekësh televizorin sesa të “lexosh” libër. Thjesht e bëjnë “librin”, si medium të fuqishëm njohurish dhe informacioni, lehtësisht të zëvendësueshëm. Paradoksi nuk është tek kufizimi i informacionit apo tek censura, por përkundrazi tek zgjerimi i mundësive për ta gjetur, tek lehtësia për të nxënë informacion semplist, inferior, pa substancë, e pa kontekst.
Subscribe to:
Posts (Atom)